İnfertilite Nedir ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

İnfertilite, herkes tarafından bilinen adı ile kısırlık herhangi bir korunma yöntemi uygulamadan en az bir yıl süre içinde çiftlerin düzenli cinsel ilişki yaşıyor olmalarına rağmen gebelik ile sonuçlanmaması durumu olarak tanımlanır. Genelde çiflerin %13 ila %15’lik diliminde infertilite görülürken yurdumuzda yaklaşık 1,5 ila 2 milyon çiftte infertilite olduğu tahmin edilmektedir. Olguların %30 ila %40’lık diliminde infertilite sebebi bilinmemekte ancak olası sebepler ve infertileti etkilemekte olan faktörler mevcuttur.

Bu faktörler çevresel faktörler ile beslenme ve yaşam tarzı faktörleri olarak iki ayrı grupta incelenmektedir. Çevresel faktörler kimyasal atıklar, kadmiyum gibi ağır metallere maruz kalınıyor olması, hava kirliliği, radyasyon, x-ray cihazları, pestisitler, civa ve kimyasal maruziyetler olarak gösterilebilir. Beslenme ve yaşam tarzı faktörleri ise kötü beslenme alışkanlığı, aşırı kilo, aşırı zayıflık, stres, uygunsuz antibiyotik ve ilaç kullanımı, kozmetik ürünler, sigara,  uyuşturucu ve alkol bağımlılıkları olarak gösterilmektedir.

Bizler makalemizde infertilite ve beslenme ile olan ilişkisinden bahsediyor olacağız.

İnfertilitede Beslenmenin Önemi

Sperm sayısının düşük olması, follop tüplerinde bozukluk, yumurtlama problemleri, follop tüplerinde tıkanma, sperm motilitesinin olmaması gibi rahatsızlıklar infertilite nedenlerinden bazılarıdır. Bazı çalışmalarda diyetle tüketilmekte olan bazı besinlerin ve desteklerinin infertiliteye karşı koruyucu etkilerinin olabileceği gibi infertilitenin de engellenebileceği sonucuna varılmıştır. Vücutta yer alan reaktif oksijen türlerinin (ROS) artması ile üre

me olumsuz olarak etkilenmektedir. ROS üretiminin vücuttan uzaklaştırılması ve azaltılması in antioksidanlara ihtiyaç duyulmaktadır. A vitamini, C vitamini ve E vitamini başlıca antioksidanlar vitaminler arasında yer almaktadır ve birinci basamak tedavide kullanılmaktadırlar. Glutatyon, koenzim Q10 ve selenyum ise ikinci basamak antioksidan tedaviyi oluşturmaktadır. Selenyum sebebi belli olmayan infertilite ile ilişkilendirilmektedir. İnfertilite hastalarında selenyum değeri değeri düşük çıkmaktadır.

Kısırlığa Sebep Olan Beslenme Faktörleri Nelerdir?

• Yemek yeme davranış bozuklukları
• Çok zayıf ya da çok şişman olma durumu
• Vejetaryenlik
• Günlük beslenmede öğünlerin atlanıyor olması
• Tek çeşit beslenme tipi
• Aşırı stresli bir yaşam sürmek
• Aşırı egzersiz yapıyor olmak
• Popüler diyet programlarını çok sık uygulayarak hızlı kilo kaybı yaşayıp fazlasıyla geri alıyor olmak

İnfertilite Oluşmasını Destekleyen Beslenme ve Davranış Bozuklukları Nelerdir?

Beslenme ve yaşam tarzının infertilitede önem taşıdığından bahsetmiştik. Bu başlık altında yanlış beslenme ve beslenme alışkanlıkları ile yaşam tarzının sonucunda ortaya çıkabilecek infertilite ve tedavi etkisi yaratabilecek doğru beslenme yöntemlerine değiniyor olacağız.

Düşük Kalorili Beslenme Kısırlık Nedeni Olabilir

Özellikle erkekler düşük kalorili beslendiğinde sperm hareketliliğinde düşüklük, seks yapma becerilerinde ise azalma olabileceğini gösteren çalışmalar bulunmaktadır. Özellikle de popüler diyetlerde birçok besin grubu beslenme programından çıkarılması sebebiyle bu fiziksel oluşuma neden olabileceğini bilim uzmanları ortak görüş olarak bildirmektedir. Kilo kaybı sebebiyle ya da yaşam tarzı olarak gerçekleşen düşük kalorili beslenme tarzını benimsemiş olan erkekleri beklemekte olan en önemli sağlık sorunlarından biri infertilite yani kısırlıktır. Özellikle Atkins diyeti, South Beach diyeti, makrobiyotik diyet gibi çok düşük kalorili diyetlerin kaçınılmaz sonu infertilite (kısırlık) gibi görülmektedir. Kalitesiz kilo kaybı ile kadınlarda östrojen hormonu, erkeklerde ise testesteron hormonu düzeylerinde düşüklük yaşanırken erkeklerde %25 oranında kilo kaybına bağlı olarak gelişen sperm sayısında ve kalitesinde düşüklük gözlenmektedir.

Antioksidan Tüketimi

Antioksidan kullanımı sonucunda gebelik oranlarında artış gerçekleşmekte, sperm hareketliliği üzerinde olumlu etkiler gözlenmekte ve düşük sayısında azalmalar yaşanmaktadır. D vitamini eksikliği görülen kadınların foliküler gelişimleri daha kötü ve gebelik oranının da düşük olduğu saptanmaktadır. Hammoud ve arkadaşları bu konu ile ilgili 2012 yılında bir çalışma yapmış ve sonucuna göre D vitamini takviyesi sonucunda sperm morfolojisi, motilitesi ve sayısında gelişmeler gözlendiği rapor edilmiştir.

Folik Asit Eksikliği

Folik asit eksikliği sperm sayısında azalmalara ve DNA hasarlarına neden olabilmektedir. Diyetle birlikte alınan çinko ve folik asit desteği sperm parametrelerini olumlu olarak etkilemektedir. Yapılan bazı çalışmalar, L-karnitin desteğinin semen yani meni parametrelerinde artış ve sperm motilitesinde gelişme gibi sperm kalitesi üzerinde olumlu etkilere sahiptir.

Trans Yağ Tüketimi

Trans yağ tüketimi ile infertilite riskinizin arttığını unutmayın. Bu nedenle trans yağ yerine çoklu doymamış yağlar yani omega3, omega6 ve omega9 tercih edilebilir. Böylece infertilitede olumlu etkiler alınacaktır. Çoklu doymamış yağ asitleri vücudun üretemediği ancak dışarıdan alınmakta olan esansiyel yağlar arasında yer almaktadır ve esansiyel yağ asitleri hormon düzenleyicigörevi üstlenmektedir. Bu nedenle infertilite ile doğrudan ilişkilidir.

Kafein Alımı

Birçok çalışma kadınlarda kafein tüketiminin gebelik oluşma şansını azalttığını bildirmektedir. Korpus luteum ve ovulasyon fonksiyonlarını da etkilemektedir. Gebelik söz konusu olduğunda ise düşük riskini ya da bebeğin doğum ağırlığını olumsuz olarak etkilediği belirtilmektedir. Bu sebeple gebelik düşünmekte olan kadınlar kafein alımını en minimum düzeyde tutmalı ve günlük olarak kahve ve çay tüketimini azaltmalıdırlar. Günde dört fincan yani 500mg. üzerinde alınmakta olan kafein kadınlarda östrojen düzeyinde azalmaya neden olmaktadır. Sonuç olarak yumurtanın kalitesi bozulmakta ya da hiç yumurtlamamaya sebep olabilmektedir.

Aşırı Egzersiz

Özellikle kadınlarda aşırı egzersiz yapyor olmak FSH yani foliküle stimule edici hormon, LH yani lutein hormon ve östrojen seviyelerinde azalmaya neden olmaktadır. erkeklerde ise testesteron düzeyinde baskılanarak sperm üretiminin azalmasına neden olmaktadır. Bu nedenle kadınlar ve erkekler aşırı egzersiz programlarından kaçınmalı ve kararında bir egzersiz programı uygulamalıdır.

Posa

Hemen hemen her diyette posa yani lif içeriği zengin olan besinlerin tüketimi önerilmektedir. Ancak bu noktada yapılmış bazı çalışmalar günde 25 g’ın üzerindeki aşırı derecede posa alımı kadılarda ilk etapta düzensiz regl siklüslarına, devamında ise adetten kesilmeye neden olduüunu göstermektedir. Bu nedenle gebelik düşünülüyor ise kontrollü posa alımı gerçekleştirilmeli, gerekirse bu durum diyet uzmanı ile paylaşılarak kişiye özel bir beslenme programı oluşturulmalıdır.

Soya Proteini

Kalp sağlığı ve kanseri önleyici özellikleri sebebiyle sıkça tüketilmekte olan soya proteinini yine sıkça tüketen kişileri bekleyen tehlikeli durum infertilite ile sonuçlanıyor olmasıdır. Son yıllarda bu konu ile ilgili yapılmış olan bazı çalışmalar gün içerisinde 20 ila 200 g. kadar düzenli soya fasulyesi tüketen kişilerde kan östrojen, progesteron hormon düzeylerinde azalma ve adet gecikmesi söz konusu olabilmektedir.

Alkol ve Sigara Kullanımı

Düzenli olarak tüketilmekte olan alkol kişiler için gizli bir tehlike olarak kabul edilmektedir. Özellikle erkeklerde düzenli alkol tüketimi testislerde toksik etki yaratabilmektedir. Bu duruma ek olarak sperm kalitesinde ve sayısında azalma ve ereksiyon kaybı yaşanıyor olması gözlenen en önemli sorunlar arasında gösterilmektedir. Sigara kullanımı ise yine özellikle erkeklerde sperm üretiminde azalma yaşanıyor olmasına sebep olurken kadınlarda yumurta kalitesinde ciddi hasarlar yaşanıyor olmasına neden olabilmektedir. İnfertilite ile sonuçlanmaması adına kadın ve erkeklerin alkol ve sigara tüketiminden tamamen kaçınmaları ya da mümkün olduğu düzeyde en aza indirmeleri gerekmektedir. Özellikle kan değerlerinde prolaktin düzeyi 10’un üzerinde ise alkolden uzak durulmalıdır. Ancak 10’un altında ise nadir olarak alkol tüketimine izin verilebilir.

Bitkisel İlaçlar

Günümüzde tedavi yöntemleri arasında bir çok sağlık uzmanı tarafından da kabul görmüş olan alternatif tıp, bitkisel ilaçlarla gerçekleştirilmekte ve yaygın olarak da kullanılmaktadır. Ancak bazı bitkisel ilaçların kullanımı sonucunda infertilite ortaya çıkabilmektedir. Bu bitkisel ilaçlar Echinacea purpura ve Ginko biloba içeren ilaçlardır ve tüketimi ile sperm ve yumurta fonksiyonlarını olumsuz olarak etkilemektedir. Gebelik düşünen kadınlar bu bitkisel ilaçların tüketimine ara vermeli ya da bırakmalıdırlar.

İnfertiliteyi Engellemeye Yardımcı Beslenme ve Yaşam Tarzı Nelerdir?

Bir önceki başlıkta infertiliteye neden olan sağlıksız beslenme  ve yaşam tarzından bahsetmiştik. Bu başlıkta ise infertilitenin oluşmasını engelleyen ya da ortadan kalkmasına yardımcı olan beslenme ve yaşam tarzından bahsediyor olacağız.

Vitamin ve Mineral Alımı

Gebelik düşünen kadınlara gebelik öncesinde önerilmekte olan en önemli mineral folik asittir. Bu konu ile ilgili yapılmış araştırmalar gebelikten yaklaşık 45 gün öncesinden folik asit kullanımına başlanması fetusun özellikle omurgalardaki hatalı gelişimi ile karakterize olmuş nöral tüp defekti riskini azaltmakta olduğu kesin olarak kanıtlanmıştır. Bu sebeple gebelik düşünen kadınların günde 400 mcg(mikrogram) folik asit almaları gerekmektedir. Ayrıca düşük miktarlı alınan diyetlerde yine düşük miktarlarda alınmakta olan B12 vitamini, demir minerali, çinko minerali ve düşük kaliteli protein kaynakları infertilite yani kısırlık için zemin hazırlamaktadır. E vitamini, A vitamini, C vitamini, D vitamini, çinko, kalsiyum, Omega-3, esansiyel yağ asitleri ve folik asit minerallerine gebelik düşünen kadınların beslenmelerinde önemli ölçüde yer almalıdır.

Bol miktarda vitamin ve mineral içeren ve beslenme programında yer alması gereken bazı besinler aşağıdaki gibidir:

• Yumurta
• Ceviz
• Kenevir tohumu
• Ay çekirdeği
• Chia tohumu
• Badem
• Susam
• Çiğ fındık

Organik Beslenen Hayvan Etlerinin Tüketimi

Organik beslenmekte olan hayvanlar demir, B12, Omega-3 ve protein kaynaklarıdır. Bu vitamin ve mineraller infertilitenin engellenmesinde büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle çayırlarda serbest gezen ve taze ot yiyen hayvan etleri tercih edilebilir. Ayrıca bu etler daha az miktarda yağ içermekte ve hem hem infertilitenin engellenmesinde hem de kilo alımının engellenmesinde yardımcı olabilmektedir.

Koyu Yapraklı Sebzelerin Tüketimi

Ispanaki karalahana, pazı gibi koyu yapraklı sebzeler B6 vitamini, folik asit, E vitamini ve demir gibi vitamin ve mineral kaynağıdır. Ayrıca üreme için ihtiyaç duyulan vitamin ve minerallerin yanı sıra antioksidan açısından da zengindir ve infertiliteye savaş açabilmek için günlük beslenme programlarında mutlaka yer alması gereken sebeler arasında yer almaktadır.

Renkli Sebze ve Meyvelerin Tüketimi

Renkli sebze ve meyvelerden erik, yaban mersini, nar, üzüm ve çilek gibi meyveler B6 vitamini, C vitamini ve antioksidan açısından zengin besinler arasında yer almaktadır. Kırmızı ve yeşil renkli olan sebze ve meyveler C vitamini kaynağıdır. Turuncu renkli olanlar ise A vitamini açısından zengin besinlerdir. Beyaz sebze ve meyveler ise sülfür içermektedir. Bu bahsetmiş olduğumuz vitamin ve mineraller ise infertilitenin engellenmesinde yardımcı olan besinler arasında yer almaktadır. Bu nedenle mutlaka tüketilmeli ve günlük beslenme programında yer almaları gerekmektedir.

Balık ve Deniz Ürünlerinin Tüketimi

Deniz ürünleri ve balık çeşitleri D3 vitamini, B12 vitamini, selenyum, çinko, Omega-3 ve koenzim Q10 içermektedir. Bu nedenle sık sık deniz ürünleri tüketilmesi önerilmektedir. Bu besinlerde yer alan vitamin ve mineraller infertilitenin engellenmesinde önem arz etmektedir.

Taze Süt Tüketimi

Taze günlük sütler D vitamini, B12 vitamini ve çinko açısından zengindir. Bu nedenle pastörize edilmemiş günlük taze süt tüketimi daha önemlidir. Ayrıca tam yağlı süt doğurganlığı da arttırmaktadır. Bazı araştırma sonuçları hergün düzenli olarak tam yağlı süt içeren besinlerin tüketilmesi sonucunda kadınların hamile kalma ihtimalinde artış gözlendiğini göstermektedir. Ancak özellikle kilo problemi yaşayan kişilerin tam yağlı süt, peynir ve dondurma gibi besinlerin tüketilmesi sonucunda insülin düzeyi bozulabileceği ve kilo alımı söz konusu olabileceği için kontrollü tüketilmesi gerekmektedir.

Yoga

Gün içerisinde en az 30 dakika en fazla ise 60 dakika arasında yoga yapılıyor olması endorfin hormonununarttırmakta ve sonuç olarak infertiliteden korumakta olduğu uzmanlar tarafından belirtilmekte ve düzenli olarak yoga yapılmasını tavsiye etmektedir. Bu sebeple günde 50 dakika civarında yapılacak olan yoga kişilerin yaşam kalitesini yükselterek üreme fonksiyonlarının devamlılığını olumlu olarak etkilemektedir.

Vücut Kilosunun İnfertilitedeki Önemi

Aşırı kilolu olmak, yumurtalıkların fonksiyonunu değiştirdiği bilinmektedir. Bu no

ktada vücut kitle endeksi devreye girmekte ve önem taşımaktadır. Beden kitle indeksi vücut ağırlıklarının metre cinsinden boy ölçüsünün karesine bölünmesi ile hesaplanabilmektedir. Vücut kitle indeksinin normal sayılan değerleri 18,5 ile 25 kg. arasındadır ve vücut kitle indeksi değerline gör 30 un üzerinde oan kadınlar tedavi öncesinde mutlaka bir diyetisyenden yardım alarak kilo vermeye yöneltilmelidir. Vücut ağırlığındaki artış yumurtlama fonksiyonunu olumsuz olarak etkilemektedir. Ayrıca gebelik gerçekleştiğinde yüksek tansiyon, şeker hastalığı, tromboemboli gibi istenmeyen komplikasyonların da sık görülmesine neden olabilmektedir. Erkeklerde ise vücut kitle indeksi oranı arttığında testesteron düzeyinde azaltma olduğu sonucuna varılmıştır.

Tiroid ve İnfertilite

Tiroid hastalıkları kadınlarda ve erkeklerde hormon dengesinin bozulması nedeniyle ortaya çıkan bir rahatsızlıktır ve hem erkeklerde hem de kadınlarda hipertiroid ve hipotiroid türlerinde de infertiliteye sebep olabilmektedir. Erkeklerde beyin, tiroid ve testis, kadınlarda ise beyin, tiroid ve yumurtalık arasında ilişki olduğu araştırmalar neticesinde ortaya çıkmıştır. Bu varolan dengenin bozulması sonucunda kadınların yumurta üretimi erkeklerde ise sperm üretimi azalıyor olacaktır. Bu durum ise infertilite ile sonuçlanacaktır. Tiroid nedenlerinden biri olarak görülen iyot eksikliği de hamile kalmayı engelleyebilmektedir. Bu nedenle iyot eksikliği mevcutmu araştırması yapılmalı ve doğru tedavi ile tiroid hormonunun daha düzenli çalışması sağlanmalıdır.

Kadınlarda İnfertilite

Doğurganlığı olumlu yönde etkileyecek spesifik bir içecek ya da yiyecek grubu mevcut değildir. Fakat üreme organları  üzerinde etkili olabilen besinlerden bahsedilmesi mümkündür. Özellikle kadınlarda sağlıklı beslenme biçiminin ovulasyon üzerinde önemli etkileri mevcuttur. Yapılan bazı araştırmalar sonucunda:

• Tekli doymamış yağ yerine trans yağ çeşitleri daha fazla tüketilmesi halinde infertilite (kısırlık) riski daha fazla oranda artmaktadır.
• Melatonin içeren destek hapları kullanılmamalıdır. Melatonin, uyku düzeninde olumlu sonuçlar doğurmaktadır ancak hormon dengesini değiştirebilmekte ve yumurtlamayı olumsuz olarak etkileyebilmektedir.
• Diyet programında karbonhidratlar transyağlar ile değiştirildiğinde yumurtalık hastalıkları %73 oranında artmaktadır.
• Gün içerisinde 900 mg. dan fazla C vitamini kullanılmamalıdır. Gün içerisinde 750 mg. C vitamini desteği infertilitenin iyileşmesini sağlarken 900 mg. olumsuz olarak etki yapabiliyor.
• Diyet programında karbonhidrat hayvansal kaynaklı proteinler ile değiştirildiğinde kadınlarda yumurtlama sorunları ortaya çıkabilmektedir. Bir araştırma sonucuna göre bir porsiyon hayvansal protein ilave edildiğinde kısırlık görme oranı %32 oranında artabilmektedir. Ancak karbonhidrat yerine bitkisel protein tercih edilirse infertiliteye karşı koruma sağlıyor olunacaktır. Yüksek protein içeren diyetlerden ise uzak durulması tavsiye edilmektedir.
• Gün içerisinde yüksek dozda tüketilmekte olan kafein kadınlarda hamile kalma ihtimalini düşürmekte ve gelişmiş olan fetüsün sağlığını olumsuz olarak etkileyebilir. Ayrıca hormon seviyelerini değiştirerek corpus luteim ve yumurtlama fonksiyonlarını da olumsuz olarak etkilemektedir. Gün içerisinde bir fincandan daha az miktarda kahve tüketenlerde ise hamile kalma ihtimali iki kat daha fazla olmaktadır. Özellikle kan değerleri testi sonucunda prolaktin düzeyi düşük çıkan kadınların kahve tüketimini bırakarak doğurganlığını arttırabileceği uzmanlar tarafından belirtilmektedir.
• Vajinal lubrikanlardan uzak durulması gerekmektedir. Bu tip vajinal nemlendiriciler sperme zarar vererek doğurganlığın azalmasına neden olabilmektedir.
• Alkol tüketimi dikkat edilmesi gereken önemli noktalardan biridir. İnfertilitenin oluşmasına neden olduğu gibi gebelik söz konusu olduğunda da canlı doğum sayısını azaltarak düşük riskinin artmasına neden olabilmektedir.